Overpeinzingen: over vuurwerk en oliebollen

In deze donkere dagen rond de jaarwisseling volgen de feesten elkaar in hoog tempo op. Maar beseffen we altijd wel dat sommige feesten al duizenden jaren oud zijn en als zodanig ons oudste cultuurerfgoed vormen? Gaan we een stukje terug in de tijd dan zien we dat het heidense Europa overspoeld werd door missionarissen die hier het ware geloof kwamen verkondigen. Ze hadden het niet gemakkelijk want onze rauwe voorouders waren gewend om bomen, de maan, de zon, de sterren en het onweer te aanbidden. Hoe krijg je aan zulke wilde wezens een kindje Jezus verkocht? Bonifatius en consorte wisten geen andere oplossing te bedenken dan om hun kerk naadloos in te laten passen in de heidense gebruiken. Zo werd de overstap wat milder. De heidenen mochten hun dierbare feesten behouden, er werden alleen wat nieuwe rekwisieten aan toegevoegd. Is Jezus geboren op 25 december? Ongetwijfeld zal hij een andere geboortedatum hebben gehad, hetgeen wetenschappers ook menen te kunnen bewijzen. De missionarissen lieten het kerstfeest keurig bij een heidens feest passen: het midwinterfeest ofwel de zonnewende. Daarbij werden ook de aloude rituelen ingepast, zoals het versieren van een te aanbidden boom. Zie hier de kerstboom waarin we nog steeds fanatiek onze ballen hangen. De ster met staart die op elk kerststalletje prijkt, is volgens velen de komeet van Halley. Pasen is niet van oorsprong een katholiek feest, het was bij de lagelandse heidenen het lentefeest, de verrijzenis van de natuur. Daarvan hebben we nog steeds de eieren en de paashaas overgehouden. Vuurwerk met oude jaar is ook zo'n voorbeeld. Niet dat de Batavierende kwajongens met rotjes en gillende keukenmeiden gooiden, het buskruit hadden ze nog niet uitgevonden. Wel maakten ze aan het einde van het zonnewendefeest zo veel mogelijk lawaai om de boze geesten te verdrijven. Spelen de vette oliebollen van oudejaarsavond een historische rol? Dat zou zo maar kunnen. Er zijn in allerlei culturen voorbeelden te over van feestlekkernijen die te herleiden zijn tot heidense offers van weleer. Bijvoorbeeld de baksels in de vorm van een pop, zoals de speculaaspop en de taaipop passen daar helemaal bij. Dat geldt tevens voor de zoete dierenfiguren met sinterklaas. Ook de kerstboomverbranding en het paasvuur die je tegenwoordig nog hier en daar tegenkomt, zijn een rechtstreekse voortzetting van een heidens gebruik. Al met al zijn we jaarlijks nog met heel wat dingen bezig waarmee een in berevel geklede Germaan zich plezierde.